forum nauk o rodzinie

Gość

MAKROEKONOMIA - MATERIAŁY DO ĆWICZEŃ
Zagadnienia:
Ekonomia – pojęcia ogólne
Produkt Krajowy Brutto
Popyt globalny
Bezrobocie
Inflacja

Ekonomia – pojęcia ogólne

Ekonomia to nauka zajmująca się zachowaniem podmiotów gospodarczych w
dziedzinie wykorzystania ograniczonych środków, które mogą być w rozmaity
sposób zastosowane w sferze produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji.

W ekonomii korzystamy z tzw. modeli ekonomicznych (t model to uproszczenie
rzeczywistości dzięki któremu możemy wyodrębić kluczowe elementy problemu i
rozważać je w uporządkowany sposób) [Begg, 1999].

Makroekonomia jest nauką o gospodarce jako całości, zajmuje się zagadnieniami
związanymi z produkcją, dochodem narodowym i wzrostem gospodarczym. Szuka
również rozwiązań takich problemów jak np. zmniejszenie bezrobocia czy inflacji
[Begg, 1999].

Mikroekonomia analizuje zachowania pojedynczych podmiotów gospodarczych
(konsumentów, przedsiębiorstw, rządu) i ich rynków [Hall, 2005], z punktu widzenia
maksymalizacji ich korzyści. Szczególną wagę przywiązuje się do analizy cen i
badania ich związków z ilością wytwarzanych i sprzedawanych wyrobów w
gospodarce (popyt i podaż). W mikroekonomii ważne jest więc szczegółowe
zrozumienie zasad działania konkretnych rynków (nieraz pomijając związki z innymi
rynkami, np. w UK podatek od samochodów zmniejszył ich podaż) [Begg, 1999].

Makroekonomia w przeciwieństwie do mikroekonomii odnosi się do ogólnego
obrazu gospodarki, a nie do jej szczegółów. Niemniej jednak, są one ze sobą
powiązane. Próbując wyjaśnić np. wzrost gospodarczy, inflację lub bezrobocie
(zmienne makroekonomiczne) ekonomiści musząśledzić mikroekonomiczne
zachowanie podmiotów gospodarczych [Hall, 2005]. Gospodarka jako całość składa
się bowiem z wielu milionów podmiotów gospodarczych: gospodarstw domowych,
przedsiębiorstw oraz jednostek organizacyjnych aparatu państwa, których
indywidualne decyzje wyznaczają
łącznie wydatki całkowite w gospodarce, dochód
całkowity i ogólną wielkość produkcji dóbr i usług [Begg, 1999].

Ekonomia – podmioty gospodarcze

Gospodarstwa domowe:
•
dysponują czynnikami produkcji które dostarczają przedsiębiorstwom (praca, kapitał i
ziemia)
•
otrzymują dochody od przedsiębiorstw w zamian za dostarczane czynniki wytwórcze
(płace, opłaty z tytułu najmu, zyski)
•
wydają dochody na dobra i usługi wytwarzane przez przedsiębiorstwa.
Przedsiębiorstwa:
•
wykorzystują czynniki produkcji dostarczane przez gospodarstwa domowe do
wytwarzania dóbr i usług
•
płacą gospodarstwom domowym za wykorzystanie czynników wytwórczych
•
sprzedają dobra i usługi gospodarstwom domowym.
Państwo:
•
bywa bezpośrednim uczestnikiem transakcji rynkowych, z jednej strony nabywając
dobra/usługi od przedsiębiorstw prywatnych (np. zakup mebli do ministerstwa), oraz
sprzedając dobra/usługi i dokonując wypłat urzędnikom państwowym którzy je wytwarzają
(..pracownicy sfery budżetowej, np. lekarz państwowy), tzn. występuje w roli
producenta i konsumenta a tym samym decyduje co jest wytwarzane
•
pozyskuje środki na wydatki z podatków (nakładanych na dochody lub produkty)
• określa reguły działalności gospodarczej tzn. jak produkowane są dobra/usługi, w
szczególności praw własności i reguł konkurencji, np. w gospodarce socjalistycznej
istnieje prawny zakaz prywatnej własności przedsiębiorstw, w gospodarce kapitalistycznej
jednostki mogą posiadać przedsiębiorstwa nastawione na zysk; w praktyce mamy do
czynienia z gospodarką mieszaną, np. ograniczenia do prawa posiadania broni
•
określa dla kogo dobra/usługi są produkowane stosując podatki i płatności transferowe
(w celu zapewnienia niekórym jednostkom minimalnego poziomu dobrobytu) [Begg,
1999].

Makroekonomia – podstawowe zmienne makroekonomiczne

(I) Produkt krajowy, dochód narodowy i wzrost gospodarczy
•
Wielkość produktu krajowego (produkcji) i dochodu narodowego mierzymy za pomocą
wskaźnika makroekonomicznego zwanego Produkt Krajowy Brutto (PKB).
(II) Bezrobocie
•
Bezrobocie mierzone jest tzw. stopą bezrobocia – odsetek siły roboczej która nie ma
pracy, lecz jest zarejestrowana jako chcąca i będąca w stanie pracować.
•
Siła robocza (podaż pracy) – ludność czynna zawodowo bez osób odbywających służbę
wojskową i pracujących na własny rachunek. Jest to liczba osób które zarejestrowały się
jako chętne do podjęcia pracy, czyli suma zatrudnionych i liczby zarejestrowanych
bezrobotnych [Begg, 1999].
(III) Inflacja
•
Inflacja – wzrost przeciętnego poziomu cen dóbr w jakimś okresie.
•
Poziom cen (P) – przeciętna cena wszystkich dóbr wytwarzanych w gospodarce w
jakimś okresie [Begg, 1999].

1. Produkt Krajowy Brutto

Produkt krajowy, dochód narodowy i wzrost gospodarczy –
ogólna charakterystyka PKB

Definicja PKB

Produkt Krajowy Brutto (PKB) to miara wielkości produkcji wytworzonej przez czynniki
wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich
właścicielem [Begg, 1999]. Jest to strumień nowych produktów wytworzonych w pewnym
okresie czasu, najczęściej w ciągu roku lub kwartału [Hall, 2005]. Najczęściej jest określany
dla poszczególnych krajów, ale może być również określony dla regionu, miasta lub grupy
krajów. PKB kraju jest miarą jego działalności produkcyjnej [Burda, 1995].

Do czego służy znajomość PKB

PKB pozwoli uzyskać obraz stanu gospodarki bardziej precyzyjny niż zwykła obserwacja (np.
obserwujemy że Szwajcaria jest „bogatsza” od Polski ale żeby to porównać obiektywnie
potrzebujemy jakiegoś miernika: PKB na 1 mieszkańca) [Balicki, 1996].
PKB pozwoli stwierdzić czy w danym roku dokonał się
wzrost gospodarczy, czy też mamy
do czynienia z recesją lub stagnacją. Gdy PKB w roku 2005 jest większy niż w roku 2004,
oznacza to wzrost gospodarczy. Gdy PKB w roku 2005 jest mniejszy niż w 2004, oznacza
to że gospodarka znajduje się w recesji. Gdy PKB nie zmienił się, wówczas mamy do
czynienia ze stagnacją [Balicki, 1996].

Metody pomiaru PKB

Wielkość PKB w wyliczamy i rozpatrujemy na trzy sposoby:

(1) sumując wielkości produkcji (..wartości dodane) w różnych gałęziach gospodarki
(rolnictwie, górnictwie, przemyśle, itp.)
(2) sumując wydatki na dobra i usługi różnych podmiotów gospodarczych
(gospodarstw domowych, przedsiębiorstw, państwa, cudzoziemców)
(3) sumując dochody (wynagrodzenia) uzyskane przez różne grupy wytwarzające PKB

Z powyższego wynika, że całkowita wielkość produkcji jest równa całkowitej wielkości
wydatków, co z kolei jest równe całkowitemu dochodowi [Hall, 2005].

PKB liczony każdym z trzech powyższych sposobów (jako suma wartości
dodanych, suma wydatków lub suma dochodów) powinien dać taki sam
wynik.

Metody pomiaru PKB i związane z tym różne definicje PKB

Aby wyprodukować dobra i usługi, przedsiębiorstwa wykorzystują czynniki produkcji, tj. czas
pracowników, ich zdolności i wysiłek, urządzenia, ziemię, budynki. Te czynniki produkcji są
własnością gospodarstw domowych. W zamian za udostępnienie tych czynników produkcji
gospodarstwa domowe otrzymują od przedsiębiorstw pieniądze, czyli dochód:

Definicja 1: PKB = suma dochodów z tytułu udostępnienia czynników produkcji
osiągniętych przez mieszkańców (gospodarstwa domowe) danego kraju

Dochody te pochodzą z działalności gospodarczej, czyli ze sprzedaży dóbr i usług przez
przedsiębiorstwa (wartość sprzedaży jest równa sumie wydatków na te dobra):

Definicja 2: PKB = suma wydatków (wartości sprzedaży) na dobra finalne
zrealizowanych przez mieszkańców danego kraju

Dobro finalne to dobro nabyte przez ostatecznego użytkownika, którym może być
gospodarstwo domowe lub przedsiębiorstwo [Burda, 1995]. Są to więc dobra
konsumpcyjne zakupione przez gospodarstwa domowe lub dobra kapitałowe
(inwestycyjne) zakupione przez przedsiębiorstwa.
Dobra pośrednie natomiast to surowce lub dobra częściowo przetworzone, stanowiące
nakład w procesie produkcji w innych przedsiębiorstwach, gdzie są zużywane. Są to:
surowce, energia, materiały, półprodukty [Begg, 1999]. Wydatków na dobra pośrednie nie
wliczamy do PKB (są one bowiem „zawarte” w wartości dóbr finalnych).
Przedsiębiorstwo tworzy wartość dodaną przetwarzając dobra pośrednie w dobra finalne,
które może potem sprzedać na rynku:
Definicja 3: PKB = suma wartości dodanych wytworzonych przez przedsiębiorstwa w
różnych gałęziach gospodarki [Burda, 1995]
Powyższe definicje PKB są wyrazem działania tzw. sprzężenia zwrotnego, opierającego się
na trzech zasadach [Bremond, 2005]:

1. Wytworzenie produkcji w danym kraju prowadzi do konieczności podziału dochodów
2. Dochody mogą być wydane na konsumpcję lub inwestycje
3. W warunkach gospodarki rynkowej, wydatki sąźródłem zakupu dóbr i usług i stanowią
pobudzenie do produkcji realizowanej przez przedsiębiorstwa
Rys.: Zasady sprzężenia zwrotnego znajdują wyraz w ruchu okrężnym: [Bremond, 2005]

Rys.: Ruch okrężny dochodu i wydatków na dobra finalne pomiędzy przedsiębiorstwem a
gospodarstwem domowym
[Begg, 1999]

Wartość dodana PKB – jak powstaje produkcja (Definicja 3)
Wartość dodana (added value) to wyrażony w pieniądzu przyrost wartości dóbr w
wyniku jakiegoś określonego procesu produkcji [Begg, 1999]. Wartość dodana jest
różnicą między całkowitą sprzedażą dóbr finalnych (obrotem) a kosztami dóbr
pośrednich. Ta właśnie różnica jest wypłacana jako dochód czynników produkcji
zatrudnionych przez przedsiębiorstwo [Burda, 1995].

Wartość sprzedaży
(cena)

Definicja 3: Pomiar PKB poprzez sumowanie wartości dodanych
Zakup nakładów od PKB to suma

Przedsięb. C Przedsięb. B Przedsięb. A
innego przedsiębiorstwa wartości dodanych
(zysków)
wytworzonych we
wszystkich
Wartość
przedsiębiorstwach
dodana
w kraju
(zysk)
Nakłady

[opr.własne]
Proces przetworzenia dobra pośredniego w finalne nie oznacza wyłącznie fizycznej
produkcji, np. dla sprzedawcy samochodu samochód jest dobrem pośrednim gdyż
sprzedawca nie jest jego nabywcą ostatecznym. Sprzedaje go natomiast odbiorcy
ostatecznemu po cenie wyższej niż zakupił od producenta samochodu, i ta różnica w cenie
stanowi wartość dodaną (..marża). Gospodarstwa domowe nabywają
dobra/usługi finalne
konsumpcyjne (wyjątek: mieszkanie, które traktowane jest jako dobro inwestycyjne).
Przedsiębiorstwa nabywają
dobra finalne inwestycyjne oraz dobra pośrednie. Wartość dóbr
pośrednich jest zawarta w wartości produktów finalnych. Dlatego przy obliczaniu PKB od
strony wydatków liczymy tylko wydatki na dobra finalne (konsumpcyjne i inwestycyjne).
Różnica pomiędzy dobrem pośrednim a inwestycyjnym (kapitałowym) polega na tym,
że to pierwsze zostaje całkowicie przetworzone (zużyte) w jednym cyklu produkcyjnym,
podczas gdy inwestycje służą do generowania wartości dodanej w wielu cyklach
produkcyjnych (zużywają się jednak stopniowo, co rozpatrujemy jako amortyzację).

Wartość dodana PKB – kto ją wytwarza

Nie każdy jest twórcą PKB. Jest nią jedynie ludność produktywna, która pracuje
zarobkowo. Ludność nieproduktywna (np. bezrobotni, emeryci) nie bierze udziału w
pomnażaniu PKB. Brak takiego rozłącznego podziału nie jest problemem gdyż w rachunku
interesuje nas ludność mierzona dochodami, a nie liczbą osób [Balicki, 1996].

Wartość dodana PKB – gdzie powstaje

Zaliczenie danej czynności do tworzącej lub nie PKB budzi szereg wątpliwości. Wartość
dodana nie oznacza jedynie fizycznej produkcji. Może być tworzona również w sektorze
usług i handlu. Przyjmuje się więc, że jeśli ktoś pracuje zarobkowo, czyli sprzedaje swoją
pracę bądź jej rezultaty, są one komuś potrzebne, a to z kolei oznacza, że pomnażają
poziom dobrobytu. Każda praca płatna powinna być więc traktowana jako wartość dodana
zwiększająca PKB [Balicki, 1996].

.. Wartość dodana w sektorze przedsiębiorstw produkcyjnych

Jest kategorią najbardziej oczywistą jako że zostaje wytworzony fizyczny produkt (np.
producent samochodu).

.. Wartość dodana w handlu

Sektor pośrednictwa (handel i usługi) który nie tworzy fizycznej produkcji również
tworzy wartość dodaną. Wartość takiej usługi (sprzedaży) w przeliczeniu na jednostkę
towaru jest równa marży osiąganej przez tą jednostkę. Np. jeśli właściciel sklepu
nabywa u producenta piwo za 2,5 zł a sprzedaje za 3 zł, to wartość usługi wykonanej
przez handel wynosi 50 gr. Zatem te 50 gr to suma na jaką został wyceniony wzrost
PKB (wartość dodana), który się dokonał dzięki temu iż sklep sprzedał 1 butelkę.

.. Wartość dodana w sektorze budżetowym

Czynność w rezultacie której powstaje dobro lub usługa wtedy zaliczana jest do
tworzącej wartość dodaną PKB jeśli została opłacona, a opłacona została z kolei
dlatego iż ktoś uznał jej rezultat za godny nabycia. Oznacza to, iż nawet o działaniu
sektora budżetowego (np. ministerstwo opłacane „z podatków”) możemy powiedzieć
że wytwarza jakąś „wartość dodaną”, założywszy iż społeczeństwo za pomocą
demokratycznych mechanizmów tak wycenia efekty działalności tegoż sektora.
[Balicki, 1996]
Wartość dodana PKB – jak jest dzielona i wypłacana w postaci
dochodu (Definicja 1)

Wszystkie przychody przedsiębiorstwa z tytułu sprzedaży towarów są dzielone i
wypłacane w postaci czyjegoś dochodu. Wartość produkcji i całkowita wielkość
uzyskanego dochodu są więc sobie równe [Hall, 2005].
Definicja 1: Pomiar PKB poprzez sumowanie wypłacanych dochodów

Płace dla pracowników
najemnych

Odsetki dla posiadaczy
obligacji

Wartość dodana (zysk)
jest wypłacana jako

Zysk dla właściciela
dochód czynników

przedsięiorstwa
produkcji które
przyczyniły się do jej
wygenerowania

Zapłata za zakup nakładów do
następnego cyklu
produkcyjnego
[opr.własne]
Dochody które można osiągnąć z tytułu udostępnienia czynników wytwórczych
przedsiębiorstwu:
Praca najemna – płaca
Praca na własny rachunek lub posiadanie przedsiębiorstwa – zysk
Ziemia (lokal) – czynsz
Kapitał – procenty od wkładów, dywidendy od akcji

Zysk jest należnym dochodem właściciela przedsiębiorstwa otrzymywanym z tytułu, iż
posiadane przedsiębiorstwo uczestniczy w procesie wytwarzania PKB (gdyby je zamknął,
straciłby zysk ale przyniosłoby to o wiele większy uszczerbek społeczny). [Balicki, 1996].

Osiągnięte dochody można przeznaczyć albo na konsumpcję (C), albo na
oszczędności (S)
:
Y = C +
S
Wartość dodana PKB – jak dochód jest wydatkowany
(Definicja 2)

Wiadomo że dochody przeznaczane są na zakup dóbr finalnych, czyli na dobra
konsumpcyjne (C) i inwestycyjne (I). Zakup dóbr pośrednich (a więc przeznaczonych do
przetworzenia) nie jest ani konsumpcją, ani inwestycją.

Wydatki konsumpcyjne (C) – są to wydatki gospodarstw domowych. Wliczamy w nie
zakupy: (1) dóbr konsumpcyjnych trwałego użytku, np. telewizor, pralka, samochód, (2) dóbr
konsumpcyjnych nietrwałego użytku, np. żywność, ubrania, benzyna, (3) usług, np.
fryzjerskie, opieka medyczna, kształcenie. Wyjątek: kupno nowego domu, który jest zaliczany
do inwestycji w kapitał trwały [Hall, 2005].

Wydatki inwestycyjne (I) – są to wydatki przedsiębiorstw. Dzielimy je na inwestycje w
kapitał trwały i w zapasy. Inwestycje w kapitał trwały dzielimy na mieszkaniowe (budynki
mieszkalne, bloki) i niemieszkaniowe (wydatki na budowle wraz z wyposażeniem potrzebnym
do funkcjonowania przedsiębiorstwa, i.e. huty, biura, itp.). Pojęcie „kapitał trwały” oznacza że
dana inwestycja przeznaczona jest do długotrwałego użytku, w odróżnieniu od inwestycji w
zapasy, które są krótkookresowe [Hall, 2005].

Po zsumowaniu wydatków otrzymamy:
PKB = Y = C +
I
Poprzez Y oznaczamy wartość produkcji (PKB) wypłaconej przez przedsiębiorstwa w postaci
dochodu. O ile w przypadku tylko dwóch podmiotów, przedsiębiorstw i gospodarstw
domowych, nie gra to roli, o tyle przy udziale państwa produkcja zakupiona przez
uczestników w cenach rynkowych różni się od jej wartości wypłacanej przez producenta w
postaci dochodów. Ta różnica to podatek pośredni od towarów i usług (np. VAT).

Skoro część otrzymanych dochodów można przeznaczyć na konsumpcję (C), część na
oszczędności (S), to oszczędności (S) są zawsze równe inwestycjom (I)
:
C + S = Y = C + I .. S =
I
Przykład [Begg, 1999]
W gospodarce występują 4 przedsiębiorstwa: producent samochodów, producent stali,
producent opon oraz wytwórca dóbr kapitałowych wykorzystywanych w produkcji
samochodów (maszyny). Producent samochodów sprzedaje je nabywcom finalnym
(gospodarstwa domowe) za 5000 euro. Producent stali wytwarza stal o wartości 4000 euro, z
czego 1 sprzedaje jako dobro pośrednie producentowi maszyn, a 3 producentowi
samochodów. Producent samochodów kupuje od producenta maszyn maszyny o wartości
2000 euro, a od producenta opon opony o wartości 500 euro. Zakładamy że producent stali
sam wydobywa rudężelaza z której wytapia stal a producent opon posiada plantację drzew
kauczukowych z których pochodzi surowiec do produkcji opon. Zakładamy równieżże całość
dochodu netto przedsiębiorstwa przeznaczana jest na wynagrodzenia.

• Jaka będzie całkowita wartość transakcji i ile będzie w tym układzie wynosił PKB?
•
Które produkty są finalnymi a które pośrednimi?
Rachunek PKB – udział państwa w produkcji, dochodzie i wydatkach

Poprzednio omawialiśmy sytuację, gdy na rynku działają tylko dwa podmioty gospodarcze:
przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe. Po wprowadzeniu do modelu państwa mamy
dodatkowe wielkości wynikające z działalności i funkcji aparatu państwa. Musimy je więc
uwzględnić w rachunku PKB. A są to:

Wydatki państwowe (G) – są to zakupy przez państwo dóbr i usług. Obejmują m.in.:
wydatki na płace dla urzędników państwowych/wojska, zakupy sprzętu
biurowego/wojskowego, nakłady inwestycyjne na budowę dróg i szpitali, itp. Wydatki te mają
odpowiednik w postaci wytworzonej wartości dodanej produkcji [Begg, 1999].

Stąd też można powiedzieć, że wydatki konsumpcyjne (C) gospodarstw domowych,
inwestycyjne (I) przedsiębiorstw oraz wydatki rządowe (G) różnią się między sobą
raczrj typem podmiotu gospodarczego dokonującego zakupu niż rodzajem
kupowanego produkctu [Hall, 2005].

Płatności transferowe (B) –są to wydatki państwa związane z finansowaniem
płatności transferowych, czyli świadczeń społecznych (wypłaty które nie wiążą się z
dostarczaniem w zamian jakichkolwiek dóbr czy świadczeniem usług). Obejmują m.in.:
emerytury, zasiłki dla bezrobotnych, subwencje dla firm prywatnych (dotacje do inwestycji) i
przedsiębiorstw państwowych (pokrywanie strat). Wydatki te nie mają odpowiednika w
postaci wytworzonej wartości dodanej, nie przyczyniają się do powiększenia produkcji w
gospodarce, nie powinno się ich zatem uwzględniać w PKB, gdyż nie mają odpowiednika w
wytworzonej wartości [Begg, 1999].

Podatki (T) – sąźródłem dochodów państwa. Podatki te nakłada się aby móc sfinansować
dwa rodzaje wydatków państwa – G (dobra i usługi) oraz B (płatności transferowe) [Begg,
1999].

Rodzaje podatków:
•
Podatki bezpośrednie (Td):
o
podatek dochodowy od osób fizycznych (z ang. PIT)
o
podatek dochodowy od osób prawnych (z ang. CIT)
o
inne (podatek od spadków i darowizn, podatek rolny, podatek leśny, podatek od
nieruchomości, środków transportu, od posiadania psów)
•
Podatki pośrednie (Te):
o
podatek od towarów i usług, zwany także podatkiem od wartości dodanej (z
ang. VAT – Value Added Tax)
o
podatek akcyzowy
o
podatek od gier
PKB liczony od strony wydatków zostanie więc powiększony o wielkość
wydatków państwa G:
PKB = C + I +
G
Powyższy wzór dotyczy cen rynkowych, czyli takich za które dobra i usługi są nabywane na
rynku. Przedsiębiorstwo nie osiąga jednak zysku w wysokości cen rynkowych, gdyż przy
udziale państwa w wymianie istnieje podatek pośredni Te. Stąd, PKB w cenach producenta
(czynników produkcji), oznaczone jako Y, wyrazimy następującycm wzorem:

Y = C + I + G – Te
W przypadku braku państwa w modelu PKB w cenach rynkowych = PKB w cenach
producenta (Y).

PKB liczony od strony dochodów w dalszym ciągu będzie sumą dochodów
uzyskanych z tytułu udostępnienia czynników wytwórczych (czyli: płacy, procentów, zysków, czynszów). Na co należy zwrócić uwagę: wartość PKB wypłacona w postaci dochodów jest równa wartości PKB w cenach producenta (Y), nie zaś PKB w cenach rynkowych, z powodu odprowadzenia podatku pośredniego Te do państwa. PKB od strony
dochodów możemy również ująć jako sumę dochodów gospodarstw domowych
przenaczonych na konsumpcję (C), przenaczonych na inwestycje (I), dochody państwa
(podatki pośrednie i bezpośrednie), zaś wydatki trasferowe (B) traktować jako zmniejszające
dochód narodowy:
Y = C + S + Td + Te – Te – B = C + S + Td – B
Rys.: Schemat podziału wartości dodanej

[Bremond, 2005]
PKB liczony od strony produkcji dalej będzie sumą wartości dodanych,
wytworzonych zarówno przez przedsiębiorstwa, jak i przez organy aparatu państwowego
(np. wartość dodana wytworzona przez służbę zdrowia).

Podatek pośredni Te nie jest jedynym podatkiem nakładanym przez państwo. Na etapie
uzyskiwania dochodów, pobierany jest tzw. podatek bezpośredni Td, znany najczęściej pod
nazwą podatek dochodowy. Stąd, gospodarstwa domowe nie uzyskają dochodu równego
wartości dodanej (Y), jak to miało miejsce w przypadku braku państwa w wymianie. Dochód
gospodarstw domowych będzie w rzeczywistości pomniejszony o wartość podatku
dochodowego. Równocześnie, wartość dochodu zostanie powiększona o wartość płatności
transferowych B ze strony państwa.

Mówimy że jest to tzw dochód rozporządzalny (YD)
:
YD = Y – Td +
B
YD jest to kwota, jaką dysponują gospodarstwa domowe, i którą mogą podzielić
przeznaczając część na konsumpcję (C) a część na oszczędności (S):

YD = C + S

W przypadku braku państwa w modelu YD = Y.
Poniższe schematy ilustrują przedstawione wcześniej rozważania.
Rys.: Ruch okrężny dochodu i wydatków na dobra finalne pomiędzy przedsiębiorstwem a
gospodarstwem domowym [Begg, 1999]
Rys.: Ruch okrężny dochodu i wydatków na dobra finalne pomiędzy przedsiębiorstwem,

państwem a gospodarstwem domowym [Begg, 1999]
Rachunek PKB – udział eksportu i importu

Gospodarka otwarta – taka która dokonuje transakcji z innymi krajami. Wprowadzamy
do rachunku dwie następne kategorie: export i import.

Export (X) – są
to dobra które zostały wytworzone w kraju a następnie sprzedane za
granicę [Begg, 1999].

Import (Z) – są
to dobra wyprodukowane za granicą i tam nabywane na potrzeby
gospodarki krajowej. Import nie jest częścią produkcji krajowej i nie kreuje dochodów
czynników wytwórczych. Import nie zostaje więc wykazany w PKB od strony produkcji (który
odnosi się tylko do wartości dodanej przez producentów krajowych), ale zostaje ujęty w
wydatkach na dobra finalne [Begg, 1999].

Export netto to nadwyżka wpływów z eksportu nad wydatkami na import:
NX = X –
Z

PKB liczony od strony wydatków zostanie więc powiększony o wielkość
wydatków na export netto NX:

PKB = C + I + G + NX

Oprócz PKB, możemy stosować inne wskaźniki dochodu narodowego/produkcji,
omówione poniżej.
Wszystkie stanowią jednak „pochodne” PKB

Produkt Narodowy Brutto (PNB)

Do tej pory zakładaliśmy że własność wszystkich czynników produkcji znajduje się w kraju i
w konsekwencji cała wartość produkcji netto jest przejmowana przez krajowy sektor
gospodarstw domowych. Założenie to nie odpowiada rzeczywistości. Załóżmy że Peugeot
jest właścicielem fabryki w Polsce, część zysków zostanie przekazana do Francji i tam
wydana lub zaoszczędzona przez francuskie firmy lub gospodarstwa domowe. Podobnie jak
pracujący cudzoziemcy-robotnicy przesyłają część swych dochodów do rodziny w kraju.
Powstaje więc rozbieżność pomiędzy strumieniem dochodów czynników produkcji
powstałych w Polsce a strumieniem dochodów jaki otrzymują polskie gospodarstwa domowe.
Równocześnie, polskie gospodarstwa domowe otrzymują dochody z tytułu usług czynników
produkcji świadczonych w innych krajach. Co jest ważne, źródłem większej części przepływu
dochodów między krajami nie jest czynik praca ale np. procenty, dywidendy, zyski i renty,
ujmuje się to jako przepływ dochodów z własności (dochodów majątkowych) między
krajami [Begg, 1999].

Przepływ netto dochodów – jest to nadwyżka napływu dochodów z własności do kraju
z tytułu usług świadczonych za granicą nad odpływem dochodów z własności powstałych w
wyniku świadczenia przez cudzoziemców usług czynników produkcji w kraju [Begg, 1999].
PKB mierzony od strony produkcji i wydatków nie będzie już równy sumie dochodów
czynników wytwórczych osiąganych przez obywateli kraju. Wprowadzone więc zostało
pojęcie PNB – Produkt Narodowy Brutto (Gross National Product – GNP) który koryguje
PKB o sumę dochodów majątkowych netto (z własności za granicą). Jest to miernik
całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca
(kraju) świadczenia usług przez czynniki produkcji [Begg, 1999].

PNB = PKB + dochody netto z tytułu własności za granicą

Produkt Narodowy Netto (PNN)

Produkt Narodowy Netto (PNN) – inaczej zwany Dochodem Narodowym (DN)
(ang. Net National Product), jest to PNB w cenach czynników wytwórczych pomniejszony o
amortyzację, czyli zużycie kapitału trwałego. Inaczej mówiąc, jest to ilość pieniędzy jaką
dysponuje gospodarka na wydatki na dobra i usługi po odłożeniu odpowiedniej ilości
pieniędzy dochodu narodowego, przeznaczonej na odtworzenie zużytego kapitału
(inwestycji). Ta część pieniędzy nie może być skierowana ani do konsumpcji, ani na nowe
inwestycje powiększające zasób kapitału, ani na eksport. Tak więc strumień dochodów
również będzie odpowiednio niższy [Begg, 1999].

PNN = PNB w cenach czynników wytwórczych – Amortyzacja

Amortyzacja (A) – miara szybkości zmniejszania się wartości istniejącego zasobu
kapitału w danym okresie, będącego wynikiem jego fizycznego lub ekonomicznego zużycia
(w procesi produkcji). Ponieważ amortyzacja jest trudna do ustalenia (kraje stosują różne
kryteria) w praktyce, jako miernik zmian sytuacji gospodarczej w kraju, stosuje się
PNB [Begg, 1999].

PKB/PNB w ujęciu nominalnym i realnym

Nominalny PKB/PNB – PNB mierzony w cenach bieżących, tzn. takich które istniały w
okresie gdy osiągano składające się na niego dochody.

Realny PKB/PNB – PNB mierzony w cenach stałych, koryguje on PNB nominalny o
skutki inflacji i wyraża go w cenach istniejących w pewnym okresie, najczęściej określony
jako rok bazowy (podstawowy). Obrazuje fizyczną, realną wielkość produkcji.

PNB jako miernik dobrobytu i Wskaźnik Dobrobytu
Ekonomicznego Netto (DEN)

PNB nie uwzględnia absolutnie wszystkich aspektów działalności gospodarczej człowieka,
np. hałąs, zanieczyszczenie, itp. efekty uboczne. Z drugiej strony, wiele pożądanych
społecznie dóbr/usług nie jest włączonych do rachunku, np. porządki domowe. Miernikiem
uwzględniającym te aspekty jest tzw. Wskaźnik Dobrobytu Ekonomicznego Netto DEN (Net
Economic Welfare – NEW) (Nordhaus & Tobin, 1972).

DEN = PNB – efekty uboczne (np. zanieczyszczenie) + wartość dóbr/usług o
charakterze nierynkowym + czas wolny

2. Popyt globalny
Popyt globalny i produkcja potencjalna – model Keynesa

Gospodarka nie osiąga potencjalnego poziomu produkcji przy
następujących warunkach:
•
w krótkim okresie wszystkie ceny i płace są stałe (nie zmieniają się)
•
przy tym stałym poziomie cen i płac są pracownicy pozostający bez pracy
którzy chcieliby pracować, oraz przedsiębiorstwa z wolnymi mocami
wytwórczymi które mogłyby być z zyskiem wykorzystane [Begg, 1999]
W długim okresie natomiast uchylamy założenie o stałości cen i płac, rozważając, np.
jak poprzez zmiany cen i płac można zlikwidować problem bezrobocia i nie
wykorzystanych mocy wytwórczych.

Potencjalny poziom produkcji to wielkość produkcji jaką wytworzyłaby gospodarka
gdyby wszystkie rynki znajdowały się w stanie równowagi, czyli np. każdy kto chciałby
pracować za płacę równoważącą rynek znalazłby pracę, a każda maszyna byłaby efektywnie
wykorzystana. Gdy PKB faktyczny spada poniżej poziomu potencjalnego, część
pracowników pozostaje bez pracy, a przedsiębiorstwa mają niewykorzystane maszyny
[Begg, 1999]. Oznacza to, iż do chwili osiągnięcia stanu pełnego zatrudnienia i
wykorzystania czynników wytwórczych przedsiębiorstwa i pracownicy będą z ochotą
zwiększać produkcję i zatrudnienie. A ponieważ przy produkcji mniejszej od potencjalnej
przedsiębiorstwa z chęcią dostarczą taką ilość produkcji na jaką istnieje zapotrzebowanie,

faktyczne rozmiary produkcji są zdeterminowane przez popyt. Zależą one więc
wyłącznie od popytu globalnego, czyli ogólnej sumy pieniędzy jaką ludzie chcą wydać
na dobra i usługi w gospodarce jako całości (model popytowy).

Model ten został po raz pierwszy przedstawiony przez J.M. Keynesa w Ogólnej teorii
zatrudnienia, procentu i pieniądza (1936 r.). Keynes wykorzystał go do wyjaśnienia przyczyn
wysokiego bezrobocia i niskiego poziomu produkcji trwale występującego w większości
krajów uprzemysłowionych w latach 30-tych (tzw. Wielki Kryzys). Wielu ekonomistów stała
się po opublikowaniu tego keynesistami i postulowała interwencję państwa która miała
utrzymać produkcję na poziomie zbliżonym do potencjalnego. W latach 50-tych model
ten starali się obalić
monetaryści (Friedman) którzy argumentowali że Keynes nie wyjaśnia
źródeł inflacji (monetaryści przypisywali ją wzrostowi pieniądza w obiegu) [Begg, 1999].

Popyt globalny: przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe

Ponieważ zakładamy że produkcja jest zdeterminowana przez popyt (łączny popyt
przedsiębiorstw i gospodarstw domowych), oznacza to że plany wydatków przedsiębiorstw i
gospodarstw domowych wyznaczają rozmiary wytworzonej produkcji, która z kolei tworzy
dochody, przeznaczane przez gospodarstwa domowe na wydatki [Begg, 1999].

Gospodarstwa domowe wydają pieniądze (C) kupując produkty dostarczane przez
przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwa wypłacają dochody gospodarstwom domowym.
Państwo również oddziałuje bezpośrednio na ruch okrężny, wydatki państwa na dobra i
usługi (G) oddziałują na łączny popyt. Państwo również odprowadza z obiegu strumień
pieniądza poprzez podatki pośrednie Te (od wydatków, czyli od dóbr i usług) oraz
bezpośrednie Td (od dochodów). W rachunku PKB Td bywają zwykle pomniejszone o
transfery B (a Te o subsydia), za pomocą których państwo zwiększa pierwotne dochody
czynników produkcji. Ta działalność państwa sprawia, że dochody są mniejsze od produktu
narodowego [Begg, 1999].

Załóżmy że gospodarstwa domowe decydują się zaoszczędzić więcej ze swoich dochodów

(S) czyli przeznaczyć mniej na konsumpcję (C). Przedsiębiorstwa mogą sprzedać mniej dóbr
więc ograniczają produkcję i zatrudnienie. To z kolei zmniejsza dochody gospodarstw
domowych. Gospodarstwa domowe jeszcze bardziej ograniczają swoje wydatki (C).
Produkcja i zatrudnienie spada ponownie [Begg, 1999].
Możemy przedstawić to jaką następującą spiralę:

Gosp. dom: Wzrost (S) czyli Spadek (C)

. Przedsiębiorstwa: Spadek sprzedaży, produkcji i zatrudnienia

. Gosp. dom: Spadek dochodów

. Gosp. dom: Spadek (C)
(dalszy)

. Przedsiębiorstwa: Spadek sprzedaży, produkcji i zatrudnienia
(dalszy)

Wielki Kryzys jest dowodem że powyższa spirala może doprowadzić gospodarkę do sytuacji
znacznie poniżej potencjalnego poziomu produkcji.

Składniki popytu globalnego AD (planowanych wydatków)

W warunkach braku państwa i wymiany z zagranicą występują dwa źródła popytu na dobra
(finalne): popyt konsumpcyjny (C) i popyt inwestycyjny (I), stąd:

Y (produkcja, dochód) = AD (popyt globalny) = C + I

Popyt konsumpcyjny (C) i inwestycyjny (I) są określane przez różne grupy podmiotów
ekonomicznych tak więc zależą od różnych czynników.

Popyt konsumpcyjny (C)

Rozporządzalne dochody osobiste – dochody jakie gospodarstwa domowe
otrzymują od przedsiębiorstw, powiększone o wypłaty transferowe i pomniejszone o podatki
bezpośrednie płacone państwu, czyli dochody jakie gospodarstwa domowe mogą
przeznaczyć na wydatki konsumpcyjne (C) lub oszczędności (S).

Dysponując danym dochodem każde gospodarstwo musi podjąć decyzję o jego
podziale na (C) i (S), przy czym decyzja o jednym jest jednocześnie decyzją o drugim.
Na decyzje związane (C) i (S) każdego gospodarstwa domowego, a tym samym na ich
wielkość, wpływa wiele czynników, jednym z nich jest dochód. Na razie zakładamy że
całkowity popyt konsumpcyjny (C) gospodarstw domowych jest tym większy im większe są
rozporządzalne dochody osobiste. Funkcje konsumpcji (C) i oszczędności (S) obrazują więc
wielkość zamierzonej konsumpcji globalnej przy każdym poziomie rozporządzalnych
dochodów osobistych (a tym samym dochodu narodowego) [Begg, 1999].

Załóżmy że przy dochodzie (Y) zerowym planowana konsumpcja (C) wynosi np. 8, jest to
tzw. konsumpcja autonomiczna nie związana z wielkością dochodu.

Rys.: Funkcja konsumpcji (C)
Konsumpcja
(C)
40
C=8+0,7Y
40
80
8
0
Konsumpcja
autonomiczna
Konsumpcja zależna
od dochodu (Y)
Produkcja, dochód
(Y)
Krańcowa skłonność do konsumpcji MPC (MPC – Marginal Propensity to
Consume) to stosunek (C) do (Y) w ten sposób, że z każdej dodatkowej jednostki dochodu
(np. 1 zł) np. 70 gr jest odkładane na konsumpcję (C) a 30 gr na oszczędności (S). Stąd
MPC = 0,7 a C = 8 + 0,7Y. Jest to więc część każdej dodatkowej jednostki dochodu którą
gospodarwstwa chcą przeznaczyć na konsumpcję. Stąd gdy dochód wzrasta np. o 40
konsumpcja zwiększa się o 0,7 × 40 = 28 [Begg, 1999].

Rys.: Funkcja oszczędności (S)
Oszczędności
(S)
40
40
-8
Produkcja, dochód
(Y)
0
S=
8+
0,3Y
Krańcowa skłonność do oszczędzania MPS (MPS – Marginal Propensity to Save)

to stosunek (S) do (Y) w ten sposób, że z każdej dodatkowej jednostki dochodu (np. 1 zł) np.
30 gr jest odkładane na oszczędności (S) a 70 gr na konsumpcję (C). Stąd MPS = 0,3 a S = 8
+ 0,3Y. Przy Y=0 oszczędności (S) wynoszą -8, co oznacza że gospodarstwa domowe
zmniejszają oszczędności czyli zużywają zgromadzone uprzednio zapasy [Begg, 1999].

Stąd:
MPC + MPS = 1
Popyt inwestycyjny (I)

Popyt inwestycyjny (I) to zamierzone (planowane) przez przedsiębiorstwa
powiększenie zasobów kapitału trwałego (fabryki, maszyny) oraz stanu zapasów (dobra
przechowywane na potrzeby przyszłej produkcji lub sprzedaży).

Popyt inwestycyjny zależy od innych czynników niż popyt konsumpcyjny. Głównie od
przewidywań przedsiębiorstw co do tempa wzrostu popytu na ich produkty. Nie ma ścisłego
związku między przewidywaniami dotyczącymi zmian popytu i produkcji w przyszłości –
czasami produkcja jest wysoka i wzrasta czasami jest wysoka i maleje. Dlatego też
przyjmujemy założenie o autonomicznym charakterze popytu inwestycyjnego, tzn. w
każdym momencie inwestycje (I) są wielkością stałą, niezależną od rozmiarów bieżącej
produkcji i dochodu [Begg, 1999].

Popyt globalny (AD)
Popyt globalny (AD) jest to suma jaką przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe
planują wydać na dobra i usługi przy różnej wielkości dochodu.

Rys.: Funkcja popytu globalnego (AD)
80
Inwestycje
autonomiczne
(I)
(AD)
40
C=8+0,7Y
Konsumpcja
autonomiczna
Dochód globalny
40
8
0
Produkcja, dochód
(Y)
Wielkość (I) którą przedsiębiorstwa pragną wydać na inwestycje wynosi 22 jest stała. Stąd
linia AD jest równoległa do wykresu (C) a jej nachylenie wyznaczone przez wielkość MPC.

Popyt globalny a równowaga wielkości produkcji i dochodu

Gdy w modelu nie występuje państwo, DN = PNB = PKB = rozporządzalne dochody.
Przedsiębiorstwa wytwarzają produkcję i wpływy z jej sprzedaży wypłacają gospodarstwom
domowym jako dochody czynników produkcji. Płace i ceny są stałe a produkcja określona
przez popyt. Gdy popyt spada, przedsiębiorstwa nie mogą sprzedać tyle ile pragnęłyby, a
pracownicy pracować tyle ile by chcieli (przymusowa nadwyżka zdolności wytwórczych i
przymusowa bezrobocie) [Begg, 1999].

Równowaga krótkookresowa w makroekonomii różni się od równowagi krótkookresowej w
mikroekonomii (tzn. punkt przecięcia popytu i podaży). W makroekonomii, przy stałych
cenach i płacach równowaga krótkookresowa istnieje wtedy kiedy popyt globalny AD
(czyli planowane globalne wydatki gospodarstw na konsumpcję i przedsiębiorstw na
inwestycje) dokładnie zrównają się z faktycznie wytworzoną produkcją [Begg, 1999].

Rys.: Równowaga AD i dochodu (produkcji Y)

Linia 45° to zbiór wszystkich punktów które przybierają taką samą wartość na obu osiach
(czyli zbiór wszystkich punktów w których AD równy jest produkcji i dochodowi). Gdy
wprowadzimy do wykresu funkcję AD, punkt przecięcia E jest jedynym punktem w którym AD
jest równy dochodowi, stąd jest on punktem równowagi, w którym planowane wydatki są
równe faktycznej produkcji i faktycznemu dochodowi [Begg, 1999].

Jeśli produkcja i dochód (Y) wynoszą zaledwie 40 (a funkcja ma postać C = 8 + 0,7Y),
wówczas popyt konsumpcyjny C = 36. Ponieważ popyt inwestycyjny (I) wynosi zawsze 22,
popyt globalny AD = 58. Produkcja jest równa zaledwie 40. Pojawia się nadwyżka popytu, a
plany wydatków nie mogą zostać przy tych rozmiarach produkcji zrealizowane. Stąd:
•
Przy każdej wielkości produkcji niższej od poziomu równowagi 100 popyt globalny AD
będzie wyższy niż dochód i produkcja (krzywa AD leży powyżej linii 45° - linii równości
wydatków i produkcji).
•
Przy każdej wielkosci produkcji wyższej niż poziom równowagi 100 popyt globalny
nędzie niższy niż dochód i produkcja (krzywa AD leży wtedy poniżej linii 45°).
Tabela: Procesy dostosowawcze prowadzące do poziomu równowagi

Y I C=8+0,7Y AD=C+I Y-AD Nie
planowane
zapasy
Produkcja
(1) 30 22 29 51 -21 Maleją Rośnie
(2) 80 22 64 86 -6 Maleją Rośnie
(3) 100 22 78 100 0 Brak Stała
(4) 120 22 92 114 +6 Rosną Maleje [Begg, 1999]

(1) W punkcie wyjścia produkcja Y jest niższa od poziomu równowagi i wynosi 30, a popyt
globalny AD jest równy 51. Jeśli przedsiębiorstwa dysponują zapasami wyrobów gotowych to
mogą, czerpiąc z nich, zwiększyć swoją sprzedaż ponad rozmiary bieżącej produkcji. Jest to
jednak nie planowane zmniejszenie zapasów, gdyż zmiany planowane są już włączone do
(I). Jeśli jednak przedsiębiorstwa nie będą mogły zaspokoić popytu poprzez zmniejszenie
zapasów będą musiały zrezygnować z części klientów. Obydwie reakcje są sygnłem do
zwiększenia produkcji. (4) Produkcja przewyższa popyt globalny AD. Przedsiębiorstwa nie
mogą sprzedać całej swojej produkcji i w sposób nie planowany powiększają zapasy.
Planowana produkcja maleje [Begg, 1999].
Produkcja zapewniająca równowagę a zatrudnienie

W naszym przykładzie poziom dochodu i produkcji zapewniający równowagę wynosi 100.
Nie wiemy jednak czy ta właśnie wielkość (100) dochodu i produkcji to poziom zapewniający
pełne wykorzystanie czynników wytwórczych (tzn. stan w którym produkcja faktyczna równa
jest potencjalnej). Gospodarka może się bowiem zatrzymać na poziomie produkcji niższym
od potencjalnego i brak jest sił które spowodowałyby jej wzrost do owego poziomu [Begg,
1999].

Planowane oszczędności (S) a planowane inwestycje (I)

W punkcie równowagi dochód równy jest sumie planowanej konsumpcji (C) i planowanych
inwestycji (I) [Begg, 1999]:

Y = C + I stąd I = Y – C
Powiązanie: we współczesnej gospodarce decyzje inwestycyjne podejmowane są przez
przedsiębiorstwa, a ich menedżerowie czynią to niezależnie od decyzji całości gospodarstw
domowych planujących swoje oszczędności i konsumpcję. Plany gospodarstw domowych
zależą jednak od wysokości dochodu. W punkcie równowagi dochód osiąga poziom przy
którym gospodarstwa domowe planują zaoszczędzić dokładnie tyle ile przedsiębiorstwa
inwestować [Begg, 1999].
Rys.: Produkcja w punkcie równowagi w którym planowane inwestycje (I) są równe
planowanym oszczędnościom (S)

Wielkość produkcji zapewniająca równowagę E wynosi 100, i planowane (I) są wówczas
równe planowanym (S). Planowane (I) wynoszą 22.
•
Na prawo od punktu E gospodarstwa planują oszczędzić więcej niż wynoszą
planowane inwestycje (I) przedsiębiorstw. Niedostateczny popyt konsumpcyjny
powoduje nie planowany wzrost zapasów. Przedsiębiorstwa ograniczają produkcję.
•
Na lewo od punktu E oszczędności gospodarstw są mniejsze niż wielkość
zamerzonych inwestycji przedsiębiorstw. Następuje wyczerpywanie zapasów.
Przedsiębiorstwa zwiększają produkcję [Begg, 1999].
Spadek popytu globalnego AD (przesunięcia krzywej)

Nachylenie krzywej zależy od MPC, a położenie linii AD określone jest przez wysokość
wydatków autonomicznych (czyli wydatków niezależnych od dochodu). Zmiany wydatków
autonomicznych prowadzą do równoległych przesunięć krzywej AD [Begg, 1999].

Zmiany autonomicznego popytu (I)

Popyt (I) zależy przede wszystkim od bieżących oczekiwań przedsiębiorców co do
przyszłego popytu na ich produkcję. Ponieważ nie sposób jest z całkowitą pewnością
przewidzieć przyszły popyt, Keynes dowodził że popyt może wykazywać znaczne wahania
silnie reagując na bieżący pesymizm lub optymizm w ocenie przyszłości (tzw. naturalny
instynt inwestorów). Gdy przedsiębiorstwa zaczynają się pesymistycznie zapatrywać na
produkcję ograniczają swój popyt inwestycyjny [Begg, 1999].

Na przykład, gdy (I) obniży się o 9, gospodarstwa uzyskują niższe dochody i ograniczają
więc popyt i konsumpcję (C). Przedsiębiorstwa dokonują dalszych cięć rozmiarów produkcji.
W wyniku tego produkcja spadnie o więcej niż 9 – jak głęboki będzie ten spadek? Z rysunku
widać że spadek w dół o 9 powoduje przesunięcie ze 100 do 70. Mimo iż spadek produkcji
zapewniającej równowagę jest znacznie głębszy niż spadek inwestycji o 9, produkcja nie
spada do 0, a utrzymuje się na nowym poziomie – 70 [Begg, 1999].

Mnożnik inwestycyjny
Mnożnik – stosunek zmiany produkcji w punkcie równowagi do powodującej ją zmiany
w wydatkach autonomicznych. Informuje, jak zmieni się produkcja w wyniku zmiany
popytu globalnego AD (a dokładniej popytu autonomicznego).

Np. jeśli zmiana autonomicznego popytu inwestycyjnego jest równa 9, a ostateczna zmiana
wielkości produkcji zapewniającej równowagę wynosi 30, mnożnik jest równy 30:9 = 3,33
[Begg, 1999].
11
Mnożnik inwestycyjny = 1-
MPC
= MPS

Paradoks zapobiegliwości

Zmiana rozmiarów oszczędności (S) jakie gospodarstwa domowe pragną poczynić przy
każdym poziomie dochodu prowadzą do zmiany wielkości dochodu zapewniającego
równowagę. Nie następuje natomiast zmiana oszczędności w punkcie równowagi – nadal
muszą być one równe planowanym inwestycjom (I). Ze względu na to że planowane (S)
zależą od poziomu dochodu, zmienia się on tak aby planowane S zrównały się z
planowanymi I.

3. Bezrobocie
Bezrobocie – pojęcia ogólne

Bezrobotny to ktoś kto poszukuje pracy, jest gotowy podjąć pracę, lecz nie znajduje
zatrudnienia [Hall, 2005]. Wielkość bezrobocia mierzymy za pomocą
stopy bezrobocia.

Stopa bezrobocia – odsetek siły roboczej która nie ma pracy, lecz jest zarejestrowana
jako chcąca i będąca w stanie pracować [Begg, 1999]. Jest to stosunek liczby bezrobotnych
do liczby osób stanowiących siłe roboczą (czyli sumy zatrudnionych i zarejestrowanych
bezrobotnych):

Siła robocza – podaż pracy, czyli liczba osób w wieku produkcyjnym zarówno
zatrudnionych jak i bezrobotnych. Wiele osób nie pracuje, ale nie są zaliczane do
bezrobotnych, gdyż są emerytami, uczęszczają do szkół, prowadzą dom, są chore lub z
innych przyczyn nie poszukują pracy [Hall, 2005]. Z tegoż powodu nie są zaliczane do
zasobów siły roboczej. Ponadto, do siły roboczej nie zalicza się osób odbywających służbę
wojskową i pracujących na własny rachunek [Begg, 1999]. Siła robocza to suma wszystkich
tych którzy jako pracownicy najemni wykonują jakiś zawód oraz tych którzy są
zarejestrowani jako bezrobotni (chcący i będący w stanie pracować). Pozbawieni pracy, lecz
nie zarejestrowani jako bezrobotni nie są uwzględniani przez oficjalne statystyki [Begg,
1999]. Z powyższego wynika że ludność czynna zawodowo jest kategorią liczniejszą niż siła
robocza.

Rys.: Struktura ludności [Bremond, 2005]

Przepływy na rynku pracy: dopływy i odpływy bezrobotnych
Bezrobocie to zasób który mierzymy w określonym punkcie czasu [Begg, 1999], w praktyce
jego stopa obliczana jest co miesiąc. Dopływy i odpływy bezrobotnych są w każdym miesiącu
ogromne [Hall, 2005]. Jeśli dopływy (bezrobotni którzy właśnie utracili pracę) są większe niż
odpływy (ludzie którzy znaleźli nową pracę lub przestali zaliczać się do zasobu siły roboczej)
to bezrobocie rośnie [Begg, 1999]. Normalne okresy bezrobocia trwają po kilka tygodni, ale w niektórych przypadkach mogą trwać nawet kilka miesięcy [Hall, 2005].

Rys.: Przepływy na rynku pracy
Podejmujący pracę
Emeryci i chwilowo nie zatrudnieni
Zniechęceni pracownicy
Nowo wchodzący na rynek pracy (absolwenci)
Powracający na rynek pracy [Begg, 1999]

Naturalna stopa bezrobocia a bezrobocie w stanie recesji

W „normalnych” czasach tzn. gdy faktyczny (realny) PKB równy jest potencjalnemu PKB
bezrobocie wcale nie jest zerowe. Wielkość bezrobocia które wtedy występuje nazywamy
naturalnym (bezrobocie równowagi). Bezrobocie zmienia się jednak wraz z cyklem
koniunkturalnym. W okresach boomów, gdy realny PKB jest wysoki w stosunku do
potencjalnego poziomu bezrobocie jest niskie. W okresach recesji bezrobocie wzrasta, po
czym obniża się w wyniku poprawy koniunktury [Hall, 2005]. Możemy więc rozważać dwa
rodzaje bezrobocia: (1) naturalne (równowagi) oraz (2) nierównowagi, typu
keynesowskiego (wynikające z niedostatku popytu) [Begg, 1999].

(1) Bezrobocie naturalne (= bezrobocie równowagi)
Występuje w czasach równowagi, gdy PKB realny (faktyczny) jest równy PKB
potencjalnemu [Hall, 2005]. W tym stanie, pracownicy nie są gotowi pracować za
obowiązującą na rynku pracy płacę, a ciągle chcą być jednak traktowani jako część
zasobu siły roboczej [Begg, 1999].

PKB potencjalny to wielkość produkcji jaką wytworzyłaby gospodarka gdyby wszystkie rynki
znajdowały się w stanie równowagi, czyli np. każdy kto chciałby pracować za płacę
równoważącą rynek znalazłby pracę, a każda maszyna byłaby efektywnie wykorzystana.
Gdy PKB faktyczny spada poniżej poziomu potencjalnego, część pracowników pozostaje bez
pracy, a przedsiębiorstwa mają niewykorzystane maszyny [Begg, 1999]. Gdy PKB faktyczny,
czyli ten z którym faktycznie mamy do czynienia, jest równy potencjalnemu, a mimo to
występuje bezrobocie, mówimy że jest to naturalna stopa bezrobocia.

Czynniki wyznaczające naturalną stopę bezrobocia nie są niezmienne, wobec czego
można oczekiwać że poziom bezrobocia naturalnego również ulega zmianie [Hall, 2005].
Wyróżniamy trzy grupy czynników wyznaczających naturalną stopę bezrobocia: (a) względy
osobiste; (b) restrukturyzacja; (c) płace wyższe od równowagi (na skutek działalności
związków zawodowych, polityki płac minimalnych państwa lub płac proefektywnościowych
niektórych firm) [Begg, 1999; Hall, 2005].

Czynniki wyznaczające naturalną stopę bezrobocia
(a) względy osobiste
Pewna liczba osób będąca w wieku produkcyjnym może dobrowolnie rezygnować z
pracy z różnych przyczyn, lub też być na etapie zamiany obecnego miejsca pracy na
inne. Takie osoby stanowią niemożliwy do obniżenia minimalny poziom bezrobocia,
występujący w każdym dynamicznym społeczeństwie. O takim bezrobociu mówimy
bezrobocie frykcyjne [Begg, 1999].
(b) restrukturyzacja
Wiąże się z restrukturyzacjami w gospodarce, gdzie ma miejsce likwidacja miejsc
pracy w kurczących się gałęziach gospodarki i tworzenia miejsc pracy w gałęziach
rozrastających się [Hall, 2005]. Taka sytuacja prowadzi do rozbieżności ludzkich
kwalifikacji i rodzaju oferowanej pracy (np. spawacz pracujący 20 lat w stoczni może
stać się zbędny gdy stocznia ogranicza produkcję ze względu na konkurencję
zagraniczną). Pracownik może być zmuszony do przekwalifikowania się i pracy na
innym stanowisku, albo zwolniony jeśli przedsiębiorstwa nie chcą zatrudniać i szkolić
starszych pracowników. O takim bezrobociu mówimy bezrobocie strukturalne [Begg,
1999].
(c) płace wyższe od równowagi
Płace mogą być wyższe od równowagi z co najmniej trzech powodów: na skutek
działalności związków zawodowych, polityki płac minimalnych państwa lub polityki
płac proefektywnościowych niektórych firm [Hall, 2005]. Jednym z celów związków
zawodowych są wyższe płace i lepsze warunki pracy. Rozmyślne utrzymywanie płac
na wyższym poziomie zwiększa naturalną stopę bezrobocia. Podobnie działa polityka
płac minimalnych rządu i płace proefektywnościowe firm (.. przekonanie o lepszej
motywacji pracownika który otrzymuje wysokie wynagrodzenie). O takim bezrobociu
mówi się bezrobocie klasyczne [Begg, 1999].

Rys.: Stopa bezrobocia naturalnego a poziom płac [Begg, 1999]
Płaca realna – stosunek płacy nominalnej i poziomu cen. Informuje o ilości dóbr które
można nabyć za daną płacę nominalną [Begg, 1999].

(2) Bezrobocie nierównowagi (= bezrobocie typu keynesowskiego)
Występuje w czasach nierównowagi, gdy PKB realny (faktyczny) jest mniejszy od PKB
potencjalnego [Hall, 2005]. W tym stanie, pracownicy są gotowi zaakceptować
przedłożoną ofertę pracy za obowiązującą na rynku płacę, a mimo to nie mogą znaleźć
zatrudnienia [Begg, 1999].

Z bezrobociem typu keynesowskiego mamy do czynienia gdy występuje niedostatek
popytu na produkty niektórych gałęzi gospodarki. Gdy spada popyt, przedsiębiorcy
ograniczają produkcję, a następnie zatrudnienie [Begg, 1999]. Nasuwa się pytanie, dlaczego

– zamiast zamykać fabryki i likwidować miejsca pracy – pracodawcy nie obniżają płac, aby
utrzymać zakłady [Hall, 2005]?
Należy tu wziąć pod uwagę fakt, że tego typu bezrobocie jest krótkookresowe. W krótkim
okresie czasu ceny i płace są stałe, gdyż nie mają czasu aby się dostosować, stąd spadek
popytu globalnego prowadzi do spadku produkcji i zatrudnienia. Dopiero w dłuższym
okresie płace i ceny obniżą się tak, że spowoduje to wzrost popytu globalnego do poziomu
zapewniającego pełne zatrudnienie [Begg, 1999]. Ekonomiści twierdzą, na podstawie
obserwacji, że zatrudnienie często spada poniżej poziomu równowagi, zwłaszcza w okresach
recesji, a jego powrót do poziomu równowagi trwa kilka lat. Tyle mniej więcej trwa „dłuższy
okres”, w którym płace i ceny mają czas się dostosować, bezrobocie spada a produkcja
wraca do poziomu potencjalnego [Hall, 2005].

Produkcja potencjalna ma natomiast tendencję do równomiernego wzrostu w miarę
zwiększania zasobów czynników wytwórczych w gospodarce, n.p. wzrost liczby ludności
zwiększa zasób siły roboczej, postęp techniczny pozwala wytwarzać większą produkcję za
pomocą danego zasobu czynników produkcjid. Stąd, w długim okresie na wyniki osiągane
przez gospodarkę można wpłynąć jedynie poprzez oddziaływanie na poziom pełnego
zatrudnienia i związany z nim poziom produkcji potencjalnej [Begg, 1999].
bezrobociem a faktycznym PKB [Hall, 2005].

Sposoby oddziaływania na rynek pracy w celu zmniejszenia
poziomu bezrobocia

(1) Obniżanie stopy bezrobocia naturalnego
Ekonomia podażowa – opisuje stosowanie bodźców ekonomicznych w celu zmiany
poziomu pełnego zatrudnienia, wielkości produkcji potencjalnej i naturalnej stopy bezrobocia.
Jej celem nie jest pobudzanie popytu globalnego, lecz stymulowanie globalnej podaży.
Sposoby oddziaływania na wielkość naturalnej stopy bezrobocia to:
•
obniżka podatku dochodowego (podatek dochodowy sprawia że płaca netto jest
mniejsza od płacy brutto, toteż stosunkowo mniej osób jest skłonnych zaakceptować
ofertę pracy)
•
obniżka zasiłku dla bezrobotnych (mniej ludzi decydowałoby się na niepodejmowanie
pracy)
•
osłabienie potęgi związków zawodowych (które zmuszają przedsiębiorstwa do
utrzymywania wyższej płacy realnej stąd przedsiębiorstwa zatrudniają mniej
pracowników) [Begg, 1999].

Ekonomia popytowa – oddziaływanie (w długim okresie) na popyt na pracę, poprzez
zwiększanie popytu inwestycyjnego przedsiębiorstw (np. zgoda na odpisywanie kosztu
zakupu nowych dóbr kapitałowych, dotacje, obniżka stóp procentowych) [Begg, 1999].
(2) Obniżanie stopy bezrobocia typu keynesowskiego
Załóżmy że rząd pobudza wzrost popytu globalnego. To, jaki miałoby to wpływ na
zatrudnienie i poziom bezrobocia w gospodarce w której istnieją nie wykorzystane zdolności
wytwórcze i bezrobocie typu keynesowskiego, zależy to od tego, które składniki popytu
globalnego wzrosły (sektory kapitałochłonne vs. pracochłonne) [Begg, 1999].
Koszt bezrobocia
(1) Prywatny
W przypadku bezrobocia dobrowolnego, koszt utraconej płacy jest „zrównoważony”
korzyściami wynikającymi z bycia bezrobotnym (zasiłek, czas wolny). W przypadku
bezrobocia przymusowego, koszt ten prowadzi do:

•
znacznego pogorszenia sytuacji materialnej i standardu życia
•
problemów z zagospodarowaniem czasu wolnego
•
izolacji społecznej, ograniczenia lub zaniechania uczestnictwa w życiu politycznym i
kulturalnym,
•
dyskomfortu psychicznego, polegającego często na poczuciu bezsilności,
potęgowanego przez negatywne wyobrażenia bezrobotnego o tym jak jest postrzegany
przez innych (bezrobotni często spotykają się z podejrzeniami o wyłudzenie zasiłków,
bądź o niechęć do podjęcia pracy – medialny wizerunek bezrobotnego) [Begg, 1999]

(2) Społeczny
•
duże koszty świadczeń socjalnych (dylemat: zwiększać zasiłek – czy słusznie?)
•
niewykorzystanie zdolności do pracy bezrobotnych
•
poczucie zagrożenia utratą pracy ludzi zatrudnionych
•
niebezpieczeństwo zwiększenia się zjawisk niepożądanych (np. alkoholizmu, rozwodów,
kradzieży, przestępczości) [Begg, 1999]

4. Inflacja
Inflacja – pojęcia ogólne

Inflacja – wzrost przeciętnego poziomu cen dóbr w jakimś okresie. Czysta inflacja jest
przypadkiem szczególnym, pojawia się wtedy gdy wszystkie ceny dóbr i czynników produkcji wzrastają w tym samym tempie [Begg, 1999].

Poziom cen (P) – przeciętna cena wszystkich dóbr wytwarzanych w gospodarce w jakimś
okresie [Begg, 1999].

Stopa inflacji – procentowa zmiana ogólnego poziomu cen w kolejnych okresach [Hall,
2005].

Popyt na pieniądz – ludzie zgłaszają popyt na pieniądz ze względu na jego siłę
nabywczą, tzn. możliwość nabywania zań dóbr [Begg, 1999]. Ważne są trzy podstawowe
stwierdzenia dotyczące popytu na pieniądz (rozumiany jako pieniądz gotówkowy, do
pieniądza nie zaliczamy np. akcji lub obligacji) [Hall, 2005]:
(1) Ludzie chcą trzymać mniej pieniędzy kiedy stopa procentowa jest
wysoka, i na odwrót, chcą trzymać więcej pieniędzy gdy stopa procentowa jest niska.
Ludzie potrzebują gotówki do codziennych transakcji, ale mogliby mieć oni
większe dochody, gdyby swój majątek posiadali w innych formach, takich jak rachunki
oszczędnościowe, gdyż
gotówka nie daje odsetek.
(2) Ludzie chcą trzymać więcej pieniędzy gdy mają wyższe dochody, i mniej
pieniędzy gdy mają niższe dochody.
(3) Ludzie chcą trzymać więcej pieniędzy gdy poziom cen jest wyższy, i na odwrót,
gdy poziom cen jest niższy. Jeśli poziom cen rośnie, to w celu przeprowadzenia
transakcji ludzie potrzebują większej ilości gotówki.
Podaż pieniądza – całkowita wartość znajdujących się w obiegu zasobów pieniądza,
występującego w roli środka wymiany. Określana przez bank centralny [Hall, 2005]. Jest to
M
stosunek nominalnej podaży pieniądza (M) do poziomu cen (P). Relacja ta ( ) określa ilość
P
dóbr, którą można zakupić za nominalną ilość pieniądza. Stąd, przy stałej nominalnej podaży
pieniądza i zmiennym poziomie cen realna podaż pieniądza rośnie gdy poziom cen obniża
się [Begg, 1999].
Inflacja – początki

Termin „inflacja” pojawił się w ekonomii pod koniec XIX wieku, podczas gdy samo zjawisko
ma znacznie dłuższą historię. Problem ten pojawił się już w starożytnym Rzymie, gdzie
inflacja doprowadziła do osłabienia i upadku imperium. Inflacja była zjawiskiem powszechnie występującym w Europie w XVI-XVII wieku, a jej początki związane były z odkryciami geograficznymi (Kolumb, Vasco da Gama). Rezultatem tego był napływ do Europy nowych towarów ze Wschodu oraz import srebra i złota. W ślad za przepływem złota i srebra wzrosły ceny w krajach Europy.

Inflacja, mimo iż nie jest zjawiskiem nowym zdobyła rozgłos dopiero w XX wieku. Wraz z
postępującym rozwojem społeczno-gospodarczym poglądy na temat inflacji ulegały
stopniowej ewolucji. W początkowym okresie wiązano ją z nadmierną ilością pieniądza w
obiegu emitowanego przez rząd i podporządkowany mu system bankowy, co wywoływało
wzrost cen. W późniejszym okresie sam proces wzrostu ogólnego poziomu cen zaczęto
traktować jako inflację [Pollok, 2000].

Kiedy ma miejsce zjawisko inflacji
(!) Nie każdy wzrost cen jest inflacją.
Nie można uznać za inflację wzrostu ceny tylko jednego dobra (np. cukru). Nie można
również uznać za inflację sytuacji w której wzrostowi cen pewnych grup towarów i usług
towarzyszy równocześnie, w podobnym stopniu, obniżka cen innych grup towarów i usług.
Dlatego też w definiowaniu inflacji kładzie się nacisk na proces wzrostu ogólnego poziomu
cen.
(!) Nie każdy wzrost ogólnego poziomu cen jest inflacją.

Czynnikiem determinującym nieinflacyjny charakter wzrostu ogólnego poziomu cen jest brak
jego negatywnych skutków w zakresie proporcji podziału dochodu narodowego [Pollok,
2000].
Podstawowe rodzaje i teorie inflacji

W teorii ekonomii wyróżnia się kilkadziesiąt rodzajów inflacji. Wyodrębnia się je ze względu
na przyczyny pierwotne i wtórne, mechanizm społeczno-ekonomiczny, tempo i nasilenie,
wpływ na przebieg procesów wzrostu gospodarczego, przejawy i skutki, sposoby
sprawowania nad nią kontroli, itp. Istnieje również wiele teorii inflacji, do podstawowych
należą:
(1) Ilościowe teorie pieniądza
Podstawą wszystkich ilościowych teorii pieniądza jest stwierdzenie, że im więcej pieniądza
krąży w gospodarce tym poziom cen jest wyższy, i vice versa. Zwiększona podaż
pieniądza wywołuje wzrost dochodów poszczególnych uczestników rynku, przez co zwiększa
się ogólny popyt na dobra, co przy nie zmienionej podaży dóbr doprowadza do wzrostu cen.
Jest to związane z tym że w krótkim okresie trudno jest powiększyć wolumen dóbr na rynku,
wobec czego zwiększone dochody nie mogą być zrealizowane według dotychczasowego
poziomu cen. Jedynym sposobem absorpcji nadwyżkowego strumienia zasobów pieniężnych
jest wzrost cen. Najbardziej znane wersje teorii ilościowej to neoklasyczne teorie:
transakcyjna (Fishera) i zasobowa (Cambridge).
1.1. Teoria transakcyjna (Fisher, 1913)
•
Oparta na równaniu ilościowym: MV = PT gdzie: M – ilość pieniądza, V – szybkość
cyrkulacji, P – poziom cen, T – ilość transakcji.
•
Wskazuje na zależność pomiędzy ilością pieniądza w obiegu a poziomem cen,
korygowaną szybkością obiegu i rozmiarami transakcji pieniężnych.
1.2. Teoria zasobowa (Cambridge: Pigou, 1920’s)
•
Zastąpiła teorię transakcyjną, uwzględniając zależność pieniądza od tzw. rezerw
gotówkowych, czyli proporcji zasobu gotówki od poziomu tzw. rezerw gotówkowych
czyli proporcji zasobu gotówki i wkładów na żądanie do całości dochodu
otrzymywanego przez ludność.
•
Równanie ilościowe przyjęło więc nową postać: M = kPY (gdzie: M – ilość pieniądza, k
– tzw. stały współczynnik Cambridge ilustrujący pożądany udział rezerw pieniężnych
w dochodzie realnym, P – poziom cen, Y – dochód realny).
•
Wzrost cen jest tym wyższy im większa jest ilość pieniądza i im mniejszą część
dochodu społeczeństwo utrzymuje w formie pieniądza, oraz im niższy jest dochód
realny. [Pollok, 2000]
(2) Monetarystyczna teoria inflacji (Friedman, 1956)
Wywodzi się z równania ilościowego Cambridge, aczkolwiek nieco się różni. Punktem
wyjścia tej teorii jest założenie że inflacja jest zawsze i wszędzie zjawiskiem pieniężnym.
Teoria ta obejmuje trzy podstawowe elementy-założenia:
2.1. Proces inflacji rozpoczyna się z chwilą naruszenia równowagi monetarnej
(nadmiernej podaży pieniądza przy stałym popycie na pieniądz), stąd kontrola nad
inflacją powinna obejmować koordynację tempa wzrostu podaży pieniądza z tempem
wzrostu produkcji realnej.
2.2. Oczekiwania inflacyjne powodują wzrost stopy procentowej i w rezultacie
podniesienie ogólnego poziomu cen.
2.3. W gospodarce utrzymuje się pewien naturalny poziom bezrobocia,
odpowiadający stanowi równowagi. Próba obniżenia tego poziomu poprzez wzrost
płac nominalnych powoduje podniesienie ogólnego poziomu cen (w wyniku nadwyżki
popytu globalnego), co w konsekwencji obniża płace realne rzutując na ponowne
ukształtowanie się rozmiarów bezrobocia wokół jego naturalnej stopy. W efekcie tego
procesu początkowy wzrost zatrudnienia może okazać się krótkotrwały, natomiast
zwiększona stopa inflacji zjawiskiem trwałym. [Pollok, 2000]

(3) Kosztowa teoria inflacji (1950’s)
Powstała w wyniku doświadczeń gospodarczych krajów wysokorozwiniętych w latach
pięćdziesiątych. Pomimo niepełnego wykorzystania czynników produkcji przejawiającego się
w występowaniu bezrobocia i wolnych mocy wytwórczych w gospodarce, następował
powolny i stały wzrost ogólnego poziomu cen. Wobec niemożności wyjaśnienia tego zjawiska
w kategoriach inflacyjnej nadwyżki popytu poszukiwano przyczyn inflacji w zmianach
szeroko pojętych kosztach wytwarzania. Zgodnie z tą teorią, inflacja jest wynikiem
wzrostu kosztów produkcji, wywołanych wzrostem płac w wyniku działania silnych
związków zawodowych, monopoli (np. wzrost cen ropy naftowej), itp. [Pollok, 2000]

(4) Dochodowa teoria inflacji
Opiera się na stwierdzeniu że główną przyczyną inflacji jest „walka” pomiędzy
poszczególnymi uczestnikami rynku o podział wytworzonego dochodu. W warunkach
pełnego zatrudnienia poszczególni uczestnicy rynku starają się w danym okresie zwiększyć
lub utrzymać swój udział w realnym dochodzie narodowym. Dokonuje się to w wyniku próby
zwiększania przez nich dochodów pieniężnych. Przedsiębiorstwa chcąc zwiększyć
przychody ze sprzedaży dóbr i usług podnoszą ich ceny, gospodarstwa domowe występują
z żądaniami podwyżek płac (w tym również transferów), a rząd celem pobudzenia
koniunktury zwiększa wydatki budżetowe. Impulsy te stanowić mają przyczynę inflacji.
Proces ten rozwija się dlatego, że podjęcie działań przez określonych uczestników rynku
celem zwiększenia swojego udziału w dochodzie narodowym wywołuje automatyczne
reakcje innych podmiotów nie godzących się na tę zmianę. Przeciwdziałanie inflacji
ogranicza się do łagodzenia i wygaszania tych „konfliktów” [Pollok, 2000].
(5) Krzywa Phillipsa (Phillips, 1958) Prof. Phillips z London School of Economics wykazał w 1958 roku, że w Wielkiej Brytanii (i w innych krajach) istnieje silna statystyczna zależność pomiędzy poziomem inflacji w danym roku a bezrobociem. Zależność ta została opisana jako krzywa Phillipsa. Dowodzi ona, że wyższej stopie inflacji towarzyszy niższa stopa bezrobocia i odwrotnie. Sugeruje to że
możemy wybrać niższe bezrobocie za cenę wyższej inflacji lub odwrotnie. W latach 60-tych
sądzono, że stopie bezrobocia 2,5% towarzyszy stopa inflacji równa zeru [Begg, 1999].

Teoria ta sugerowała istnienie alternatywy inflacja versus bezrobocie na zasadzie
wyboru „coś za coś”. Podważyło to teorię Keynesa na temat pełnego bezrobocia bez
inflacji jako celu polityki państwa. Stabilność cen i pełne zatrudnienie stały się kategoriami
sprzecznymi [Pollok, 2000].

Krzywa Phillipsa obrazuje więc tempo inflacji które byłoby wynikiem wyższego popytu:

wyższy popyt globalny wywiera presję na wzrost cen i płac i prowadzi do wyższej
inflacji, dając w zamian niższe bezrobocie. Tak więc rządy miały po prostu zdecydować,
jak wysoką inflację akceptują w zamian za niższe bezrobocie. Wierzono, że gdyby się udało
zmniejszyć popyt globalny tak, aby bezr

Gość

Odpowiedz (Tak / Nie) i podaj wyjaśnienie

1. Urzędnik, pracujący na poczcie, nie tworzy wartości dodanej PKB.
2. Kiedy gospodarka jest w równowadze, w ogóle nie występuje bezrobocie.
3. Popyt globalny mierzymy wartością wydatków globalnych.
4. Tylko osoby wykonujące płatną pracę wytwarzają PKB.
5. Aby uniknąć podwójnego liczenia, do PKB wliczamy tylko zakupy dóbr pośrednich.
6. Popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych ma charakter autonomiczny, co oznacza, że jest niezależny
od wysokości dochodu.
7. Nachylenie krzywej popytu globalnego AD zależy od wielkości dochodu gospodarstw domowych.
8. Przykładem bezrobocia frykcyjnego może być sytuacja, gdy pracownik przechodzi na emeryturę, stąd
bezrobocie frykcyjne to minimalny poziom bezrobocia występujący w każdym społeczeństwie.
9. Jeśli student ukończy uczelnię i rozpocznie poszukiwanie pracy, stopa bezrobocia wzrośnie.
10. Popyt na pieniądz przejawia się w zwiększonej chęci zysku, Np., gdy stopa procentowa od wkładów
oszczędnościowych rośnie, ludzie zaczynają oszczędzać wiedząc, że przyniesie im to w przyszłości
większe zyski.
11. Związki zawodowe są w stanie utrzymywać płacę powyżej poziomu równowagi, wskutek czego część
osób znajdzie się bez pracy. Takie bezrobocie nazywamy przymusowym.
12. Konsumpcja (C) to wydatki gospodarstw domowych na dobra i usługi, przy czym te pierwsze dzielimy na
dobra nietrwałego użytku, Np. żywność, oraz dobra trwałego użytku Np. samochód, mieszkanie.
13. Wg Keynesa, w długim okresie czasu produkcja jest zdeterminowana przez popyt globalny.
14. Długookresowa krzywa Philipsa obrazuje sytuację, gdzie wyższy popyt globalny wywiera presję na wzrost cen i
płac i prowadzi do wyższej inflacji, dając w zamian niższe bezrobocie.
15. Im niższe płace realne, tym mniejsza podaż pracy.
16. Załóżmy, iż w dwóch różnych krajach, A i B, dochód nominalny jest dokładnie taki sam, ale w kraju A
poziom cen jest 2 razy wyższy. Wobec tego, dochód realny w kraju B będzie dwukrotnie niższy niż dochód
realny w A.
17. Położenie krzywej popytu globalnego zależy od wysokości wydatków autonomicznych.
18. Jeśli polska fabryka FIAT sprzeda więcej samochodów, PKB w Polsce wzrośnie, niezależnie od tego, czy
kupią je Polacy, czy cudzoziemcy.
19. PKB może być obliczony na 3 sposoby: poprzez sumowanie (1) wydatków na dobra finalne i pośrednie,
(2) dochodów oraz (3) wartości dodanych. W każdym przypadku powinien dać taki sam wynik.
20. Głównymi przyczynami tzw. bezrobocia nierównowagi jest niedostatek popytu globalnego, zmiany
restrukturyzacyjne w gospodarce oraz płace powyżej poziomu równowagi.
21. Podaż pracy to ilość miejsc pracy oferowana przez przedsiębiorstwa w danym kraju.
22. W stanie równowagi, następuje zrównanie wielkości siły roboczej z ilością osób podejmujących pracę.
23. Popyt na pieniądz zwiększa się wraz ze spadkiem stopy procentowej od wkładów oszczędnościowych.
24. Wartość dodana to różnica pomiędzy wartością transakcji a nakładem na dobra pośrednie i wynagrodzenia dla pracowników.
25. W przypadku stałej nominalnej stopy procentowej, przy rosnącej inflacji realna stopa procentowa rośnie.
26. PNB to PKB uwzględniający wartość exportu netto, czyli różnicy pomiędzy exportem i importem.
27. Przykładem podatku bezpośredniego może być akcyza lub podatek dochodowy.
28. Punkt przecięcia krzywej popytu globalnego AD z linią 45° to jedyny punkt na linii 45°, gdzie popyt globalny AD
równy jest produkcji Y.
29. Dobra pośrednie to wszystkie dobra nabyte przez przedsiębiorstwa.
30. Istnieją dwa sposoby pomiaru inflacji: na podstawie indeksów cen producenta oraz indeksu cen konsumenta.

Rozwiąż zadanie

Wiadomo, że: PKB = C + I + G + NX, gdzie NX = X – Z
Dochód rozporządzalny = PKB – T + B, gdzie T = podatki pośrednie (Te) + podatki bezpośrednie (Td)
Dochód rozporządzalny = C + S
Rozważmy gospodarkę zamkniętą z następującymi całkowitymi wydatkami (w mld $):
Konsumpcja = 1500
Inwestycje = 600
Zakupy rządowe = 500
Transfery rządowe = 300
Podatki ogółem = 1000
Na podstawie danych oblicz i odpowiedz ile wynosi PKB, ile wielkość dochodów rozporządzalnych, a ile
oszczędności?

Gość

Odpowiedzi:
1.Urzednik tworzy wartosc dodana PKB gdyz kazda praca platna powinna byc
traktowana jakos wartosc dodana, zwiekszajaca PKB
2.Nie powniewaz, gdy PKB faktyczny jest rowny PKB potencjalnemu wystepuje
bezrobocie rownowagi.
3.Tak
4.Tak, w przypadku braku panstwa w modelu PKB w cenach rynkowych rowny
jest Pkb w cenach producenta
5.Tak
6.Nie, gdyz do PKB wliczamy dobra finalne, a nie posrednio
7.Tak,popyt konsumpcyjny ma charakter autonomiczny, gdyz gospod. domowe
same sobie wybieraja co chca i co moga kupic
8.Nie zalezy od wydatkow autonomicznych tylko od branzowej sklonnosci do
konsumpcji
9.Tak zalezy od wydatkow autonomicznych
10.Tak
11.Tak
12.Nie (na zarobku)
13.NIe bo zaliczamy jeszcze strukturalne i klasyczne
14.Nie, gdyz bezrobocie strukturalne wystepuje w stanie rownowagi
15.nie, gdyz przyczyniaja sie do wzrostu bezrobocia rownowagi
16.Tak
17.Nie, tylko inwestycje ale takze moga inwestowac w rozwoj firmy moga
kupic nowe maszyny.
18.???
19.Tak
20.Nie bo zalezy od krancowej sklonnosci do konsumpcji
21.Nie bo zyski przenzaczane sa na inwestycje i oszczednosci, a dochod
rozporzadzalny, jest bez podatku i bez transferu swiadczenia
22.Tak,
23.Tak
24.???
25.Tak,gdyz zawsze jest mniej miejsc pracy dla osob chcacyhc pracowac
26.Nie
27.???
28.Nie, gdyz popyt na pieniadze jest wiekszy gdy stopy procentowe sa
nizsze
29.Tak
30.Nie, bo one obejmuja swiadczenia socjalne.

Hermit

Czy ktos pamięta jakie były pytania na tescie z makro? Bo niestety nie zdałem:/ moze ktos wie jak bedzie wyglądała poprawka błagam o pomoc:)

Keysen

Ja pamiętam pare pytań z grupy III :
Co to jest moc pieniadza?? ( odpowiedzi do wyboru )
Kim sa ludzie bierni zawodowo ??( odpowiedzi do wyyboru)
Bezrobocie ukryte to ....
Czy interwencja państwa w gospodarke objawia sie ...( odpowiedzi do wyboru)
Bezrobocie w modelu keynsowskim ....
Kuce nie pamietam więcej bardzo mi przykro ....jak sobie cos przypomne napisze